Onlangs keek ik weer eens Starship Troopers zo’n film die je denkt te kennen, maar die elke keer dat je ‘m terugziet scherper blijkt dan je herinnerde. Een cultklassieker, absoluut, maar bij de release zwaar onderschat. Te bruut, te cringe, te overdreven. Destijds stonden maar weinig kijkers stil bij de satire die onder het oppervlak lag: een messcherpe kritiek op propaganda, militarisme en groepsdenken.

Toch is het fascinerend hoe een film uit 1997 actueler aanvoelt dan ooit. In een tijd waarin AI steeds vaker bepaalt wat we lezen, zien en geloven, wordt het des te belangrijker om stil te staan bij de mechanismen die deze technologie voedt. Starship Troopers lijkt op het eerste gezicht pulp-sciencefiction vol geweld en houterig acteerwerk. Maar wie verder kijkt, ziet een toekomstwereld waarin propaganda volledig verweven is met technologie, media en moraal.

Precies dat maakt deze film een perfecte lens om te reflecteren op de ethische uitdagingen van AI. En dat was de trigger voor dit artikel.

De façade van keuze: “Would you like to know more?”

Een terugkerend element in de film zijn propagandistische nieuwsfragmenten van het “Federal Network”. Ze eindigen allemaal met de vraag: “Would you like to know more?” een ogenschijnlijk onschuldige uitnodiging tot informatie. Maar wat volgt is geen neutrale verslaggeving. Het is zorgvuldig gecureerde, emotionerende content, gericht op gedragssturing.

Precies hier ligt de parallel met hoe AI-systemen vandaag functioneren:

• Algoritmische nieuwsfeeds geven je wat je “interessant” vindt, niet wat waar of gebalanceerd is.
• AI-curatie zorgt voor bevestiging van bestaande overtuigingen in plaats van verruiming van perspectief.
• De illusie van keuze maskeert het feit dat de gebruiker slechts binnen een gecontroleerde informatiebubbel beweegt.

AI neemt hier niet de rol van adviseur op zich, maar die van regisseur zonder dat je het merkt.

Rechtvaardigheid als spektakel: de publieke executie

In één van de meest confronterende scènes wordt een veroordeelde live geëxecuteerd op televisie, onmiddellijk na een nieuwsitem over een vijandelijke aanval. De boodschap is duidelijk: angst → straf → orde.

Het is een perverse logica die in AI-context niet ver gezocht is:

• Predictive policing-systemen beoordelen op basis van data, zonder context.
• Automatische contentmoderatie straft afwijkend gedrag zonder hoor of wederhoor.
• Scoringssystemen zoals citizen scores in autoritaire staten normaliseren monitoring als maatschappelijke norm.

Het gevaar? AI maakt repressie efficiënt, schaalbaar en emotioneel afstandelijk.

Waarom Starship Troopers ons nu iets leert

Regisseur Paul Verhoeven laat ons niet alleen zien wat er mis kan gaan, maar hoe het gebeurt. Hij zet een wereld neer waarin:

• Kritisch denken plaatsmaakt voor volgzaamheid
• Propaganda vermomd is als infotainment
• Oorlog wordt verkocht als burgerplicht

De burger in Starship Troopers wordt getraind om niet te twijfelen. En dat is precies de valkuil die we moeten vermijden bij de inzet van AI: technologie mag niet de plaats innemen van ethisch oordeel, nuance of verantwoordelijkheid.

Wat het extra schrijnend maakt, is dat de hoofdpersonages aan het eind van de film volledig zijn opgegaan in het systeem zonder enige morele ontwikkeling. Johnny Rico, ooit een onzekere scholier, eindigt als geharde officier die exact dezelfde propaganda verkondigt die hem ooit geleerd is. Er is geen moment van reflectie, geen innerlijke strijd, alleen loyaliteit aan de machine. Het systeem overwint, juist omdat niemand zich nog afvraagt waarom.

These are the rules. Everybody fights, nobody quits. If you don’t do your job I’ll kill you myself. Welcome to the Roughnecks! -Johnny Rico

Leiderschap in een AI-tijdperk: ethiek boven efficiëntie

Voor organisaties die AI integreren in hun processen is één vraag cruciaal: “Versterken onze AI-systemen moreel leiderschap, of ondermijnen ze het?”

Zonder actieve ethische sturing zal AI:

• bestaande vooroordelen versterken;
• kritische geluiden dempen;
• beslissingen ondoorzichtig maken.

De les van Starship Troopers is helder: technologie die ontworpen is voor efficiëntie, kan ongemerkt dienstbaar worden aan ‘onderdrukking’ zolang we het toelaten.

Tot slot: wil jij écht meer weten?

In de film is “Would you like to know more?” een retorische vraag. In jouw organisatie mag dat het niet zijn. AI vraagt om nieuwsgierigheid, reflectie en de moed om kritische vragen te blijven stellen ook als het systeem zegt dat alles onder controle is.

Ethiek is geen opt-in. Het is de kern.